مقدمه

شورای عالی رادیو و تلویزیون ترکیه که به اختصار با عنوان «رتوک» شناخته می‌شود، نهاد عالی تنظیم‌ گر و ناظر بر فعالیت‌های رسانه‌ای دیداری و شنیداری در جمهوری ترکیه است. این شورا به منظور تضمین نظم حقوقی در عرصه رسانه، صیانت از منافع عمومی و ارتقای استانداردهای پخش تأسیس شده است.

رتوک به‌عنوان نهاد عالی تنظیم‌گر رسانه‌های دیداری و شنیداری، در پاسخ به تحولات ساختاری در نظام رسانه‌ای ترکیه و به‌منظور ایجاد چارچوب حقوقی منسجم برای سامان‌دهی فعالیت‌های رادیویی و تلویزیونی تأسیس گردیده است.

تاریخچه و دلایل تأسیس رتوک

تا اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی، نظام پخش رادیو و تلویزیون در ترکیه در انحصار دولت قرار داشت و تمامی فعالیت‌های رسانه‌ای از طریق سازمان رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه تی آر تی  (TRT)انجام می‌شد.

با آغاز دهه ۱۹۹۰ و به دنبال گسترش فناوری‌های پخش ماهواره‌ای، افزایش تقاضای اجتماعی برای تنوع رسانه‌ای و  ظهور شبکه‌های خصوصی و محلی به‌صورت غیررسمی، نظام انحصاری رسانه‌ای عملاً کارایی خود را از دست داد و خلأ قانونی در حوزه نظارت بر رسانه‌های خصوصی به‌طور جدی احساس شد.

در همین راستا، در سال ۱۹۹۴ میلادی با تصویب قانون مربوط به تأسیس نهاد ناظر مستقل،  «رتوک» به ‌طور رسمی تأسیس گردید و فعالیت خود را به‌عنوان مرجع قانونی تنظیم و نظارت بر رسانه‌های دیداری و شنیداری آغاز نمود. تأسیس رتوک بر پایه مجموعه‌ای از ضرورت‌های حقوقی، اجتماعی و فنی صورت گرفت که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

۱. پایان دادن به انحصار دولتی رسانه‌ها: با ورود شبکه‌های خصوصی به عرصه پخش، ضرورت ایجاد نهادی بی‌طرف برای مدیریت رقابت رسانه‌ای و جلوگیری از بی‌نظمی حقوقی اجتناب‌ناپذیر شد.

۲. تنظیم فعالیت رسانه‌های خصوصی: پیش از تأسیس رتوک، شبکه‌های خصوصی فاقد چهارچوب قانونی مشخص بودند. ایجاد این نهاد به‌منظور صدور مجوز، تعیین ضوابط فنی و استانداردهای حرفه‌ای ضروری تشخیص داده شد.

۳. حفظ نظم عمومی و منافع اجتماعی: افزایش حجم و تنوع برنامه‌های رسانه‌ای، نگرانی‌هایی را در حوزه‌های اخلاق عمومی، امنیت فرهنگی و سلامت اجتماعی ایجاد کرد که تأسیس رتوک را به یک ضرورت حاکمیتی تبدیل نمود.

۴. انطباق با استانداردهای بین‌المللی: ترکیه در مسیر همگرایی با اتحادیه اروپا و نهادهای بین‌المللی، نیازمند ایجاد یک نهاد تنظیم‌گر مستقل مشابه ساختارهای موجود در کشورهای اروپایی بود.

۵. حمایت از حقوق مخاطبان: یکی از اهداف اصلی تأسیس رتوک، تضمین حقوق بینندگان و شنوندگان و ایجاد سازوکار رسمی برای رسیدگی به شکایات عمومی در حوزه رسانه‌ای بود.

جایگاه حقوقی و اداری رتوک

شورای عالی رادیو و تلویزیون ترکیه در بستر تحولات فناورانه و اجتماعی دهه ۱۹۹۰ میلادی و در پاسخ به ضرورت ایجاد نظم حقوقی در حوزه پخش رادیویی و تلویزیونی تأسیس گردید. پس از شکل‌گیری رسمی در سال ۱۹۹۴، رتوک به‌تدریج به نهادی محوری در نظام رسانه‌ای ترکیه تبدیل شد و وظایف زیر را بر عهده گرفت:

• تدوین مقررات و آیین‌نامه‌های اجرایی
• سامان‌دهی صدور مجوزها
• اعمال نظارت مستمر بر محتوای رسانه‌ای
• اعمال ضمانت اجراهای قانونی در صورت تخلف

بر اساس قوانین مصوب مجلس ملی ترکیه، رتوک یک نهاد مستقل از لحاظ اداری و مالی محسوب می‌شود که در چهارچوب قانون اساسی و قوانین عادی کشور فعالیت می‌نماید. اعضای این شورا از سوی پارلمان ترکیه انتخاب می‌شوند و در انجام وظایف خود تابع اصول بی‌طرفی، استقلال حرفه‌ای و حاکمیت قانون هستند.

این نهاد از منظر ساختار حکمرانی، در زمره نهادهای عالی تنظیم‌گر (Regulatory Authorities) قرار دارد و نقش مرجع رسمی سیاست‌گذاری و نظارت در حوزه پخش رادیویی و تلویزیونی را ایفا می‌کند.

اعضای رتوک و نحوه انتخاب آنها

شورای عالی رادیو و تلویزیون ترکیه از ۹ عضو تشکیل شده است که توسط مجلس ملی ترکیه انتخاب می شوند. پیشنهاد نامزدها از سوی احزاب سیاسی در مجلس انجام می‌شود، به‌طوری که احزاب، متناسب با شمار نمایندگان‌ خود نامزد معرفی می‌کنند (به عبارت دیگر سهمیه حزبی وجود دارد). هر حزب «دو برابر» تعداد مورد نیاز نامزد ارائه می‌دهد، یعنی اگر برای مثال سه عضو از یک حزب مجاز باشد، آن حزب شش نامزد معرفی می‌کند و نمایندگان مجلس از میان این نامزدها رأی می‌دهند.

شرایط اعضا طبق قانون: اعضا باید حداقل دارای ۴ سال تحصیلات عالی (لیسانس)، حداقل ۱۰ سال سابقه کاری در موسسات دولتی یا خصوصی مرتبط با حرفه‌شان، تجربه و صلاحیت برای استخدام دولتی، و بالای ۳۰ سال سن باشند. اعضا برای مدت شش سال انتخاب می شوند. هر دو سال یک‌سوم (یعنی ۳ نفر) از اعضا تغییر می‌کند. یعنی ترکیب شورا نوسان دارد و به صورت دوره‌ای تجدید می‌شود. ۹ عضو شورا از میان خودشان یک نفر را به عنوان رئیس و یک نفر را به عنوان معاون رئیس انتخاب می‌کنند. دوره ریاست و معاونت شورا ۲ سال است.

 نکته مهم اینکه شورای عالی رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه مستقل از دولت و قوه مجریه است؛ یعنی اصطلاحاً تنظیم‌گر محسوب می‌شود. تصمیمات شورا با حداقل پنج رأی (از ۹ عضو) اتخاذ می‌شود و برای تصمیم‌گیری لازم است حد نصاب حضور داشته باشد.

وظایف و اختیارات قانونی رتوک:

بر اساس قوانین جاری جمهوری ترکیه، مهم‌ترین وظایف و اختیارات رتوک به شرح زیر است:

۱. صدور، تمدید و لغو مجوز فعالیت رسانه‌ای: رتوک اختیار دارد نسبت به صدور، تمدید، تعلیق یا لغو مجوز فعالیت شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی اقدام نماید و ضوابط فنی، حقوقی و حرفه‌ای لازم را تعیین کند.

۲. نظارت نظام‌مند بر محتوای رسانه‌ای: این شورا بر محتوای پخش‌شده از رسانه‌ها نظارت مستمر اعمال می‌کند تا از رعایت موارد زیر اطمینان حاصل شود:

• حفظ نظم عمومی و امنیت ملی
• رعایت اصول اخلاق عمومی
• حمایت از سلامت روانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان
• منع اشاعه خشونت افراطی، نفرت‌ پراکنی و اطلاعات گمراه‌ کننده

۳. اعمال ضمانت اجراهای قانونی: در صورت احراز تخلف رسانه‌ها، رتوک اختیار اعمال اقدامات قانونی از جمله صدور اخطار، تحمیل جرایم نقدی، تعلیق موقت پخش و لغو مجوز فعالیت را دارا می‌باشد.

۴. تنظیم و کنترل فعالیت‌های تبلیغاتی: این نهاد مسئول تنظیم چارچوب زمانی و محتوایی تبلیغات رسانه‌ای بوده و بر جلوگیری از نشر تبلیغات خلاف قانون یا گمراه ‌کننده نظارت می کند.

۵. صیانت از حقوق مخاطبان و رسیدگی به شکایات عمومی : رتوک موظف است سازوکارهای لازم برای دریافت و بررسی شکایات مردمی را فراهم آورده و نسبت به تضمین حقوق شهروندان در بهره‌مندی از محتوای سالم رسانه‌ای اقدام نماید.

جایگاه اجتماعی و حاکمیتی رتوک

رتوک به‌عنوان یکی از نهادهای کلیدی حکمرانی رسانه‌ای در جمهوری ترکیه، نقش مؤثری در تحقق تعادل میان آزادی بیان مشروع و مسئولیت اجتماعی رسانه‌ها ایفا می‌نماید و سهم مهمی در ارتقای کیفیت فضای عمومی رسانه‌ای کشور دارد.

جمع بندی: شورای عالی رادیو و تلویزیون ترکیه (RTÜK) به‌عنوان مرجع قانونی تنظیم و نظارت بر رسانه‌های دیداری و شنیداری، با برخورداری از جایگاهی مستقل و اختیارات قانونی، مأموریت دارد نظم حقوقی، سلامت محتوایی و منافع عمومی را در حوزه پخش رسانه‌ای تضمین نماید.

منبع:

https://www.rtuk.gov.tr/about-us/1749/en?utm_source=chatgpt.com